Göktaşı Analiz ve Tanımlama Testleri

Göktaşı (Meteorit) nedir?
Güneş’in çevresinde, Mars ve Jüpiter arasında, belirli bir yörüngede dolanan, çeşitli büyüklük ve şekildeki kaya ve metal parçalarına asteroit denir. Asteroit Kuşağı olarak adlandırılan bu bölgede milyonlarca asteroit vardır. Asteroitler gezegenlerden küçük olmalarına karşın yüzlerce km genişlikte olabilirler. Örneğin Asteroit Kuşağı’ndaki en büyük cisim olan cüce gezegen Ceres’in genişliği 940 km’dir. Asteroit ya da kuyrukluyıldız gibi çeşitli gökcisimlerinden kopmuş küçük kaya parçaları ise göktaşı olarak adlandırılır. Göktaşları bazen Dünya’nın atmosferine girer. Atmosfere giren göktaşlarına meteor denir. Genellikle kum tanesiyle çakıl taşı arasındaki büyüklüklerde olan meteorlar atmosferde yanar. Yanma sırasında arkalarında parlak bir iz oluştuğu için yıldızlarla bir ilgisi olmadığı halde bu olaya yıldız kayması da denir. Kimi göktaşları ise Dünya’nın atmosferine girdikten sonra tamamen yanarak yok olmaz. Yeryüzüne ulaşıp yere düşen bu göktaşlarına meteorit adı verilir.

Göktaşı Türleri
Üç temel göktaşı türü vardır: Demirli Göktaşları, Taşsı Göktaşları ve Taşsı-Demirli Göktaşları. Bu temel ailelerin her birinin alt grupları vardır.

1-Demirli Göktaşları
Demir grubu katı nikel-demir metalidir. Metalin dayanıklı yapısı nedeniyle, bulunmuş iyi durumdaki göktaşlarından bazıları demirdir. Ayrıca asteroitler yeryüzüne çarpana kadar parçalanmadan kaldıkları için Dünya üzerinde ki kraterlerin çoğu demir Demirli Göktaşları tarafından oluşturulmuştur. Ayrıca Mıknatıslar, Demir göktaşlarının yüzeylerinden bir noktayı gerçek metal gibi güçlü bir şekilde çeker.

2-Taşsı Göktaşları
Taş tipi göktaşı neredeyse tamamen kaya temelli bir malzemedir ve aynı zamanda en yaygın olanıdır. Bu ailede düzinelerce alt grup var. Taşlı grubun en basit dağılımı, Kondrit (Chondrite), Akondrit (Achondrite), ve benzersiz kökenleri olan Gezegensel Akondritler (Planetary Achondrites)’dir.

Kondrit
Kondrit göktaşı, Kondrül adı verilen küçük küresel yapılar içeren uzaydan gelen bir kayadır. Bunlar, mikro yerçekiminde soğuyarak küçük kürelere dönüşen erimiş kaya damlacıklarıdır. Kondrüller kümeleşti ve daha büyük kütleler halinde asteroit büyüklüğünde cisimler haline geldiler ve kırılan parçalar Dünya’ya ulaştı. Tüm göktaşları burada Dünya’dakilerle aynı elementleri içerir, ancak yeni mineraller oluşur çünkü uzayda kaya oluşum süreci Dünya’dakilerden oldukça farklıdır. Elementler, Dünya’da var olan kayalarda bulunmayan bazı mineralleri oluşturmak için birleşebilir. Ama genelde, meteorlardaki minerallerin çoğu, aynı zamanda Dünya’da var olan kayalarda oluşturan minerallerdir. Çoğu kondiritin içinde nikel-demir metal vardır. Metal, %25 veya daha fazla olabilir.

Akondrit
Akondritler, kondrülleri olmayan göktaşlarıdır. Yeryüzü bazaltı veya plütonik kayaya benzeyen bir materyal içerir. Erime ve kristalleşmeden dolayı farklılaşmış ve değişik oranlarda tekrar işlenmiştir. Bunun sonucu olarak akondritlerin kendine has bir yapısı ve volkanik süreç geçirdiğine dair mineraller bulunduran bir içeriği vardır. Akondritler bütün meteorların %8’inde bulunur.

Gezegensel Akondritler
Gezegensel akondritler, Ay ve Mars’tan gelen meteorlardır. Ay göktaşlarını NASA Apollo astronotları tarafından Dünya’ya getirilen Ay kayalarına benzerliklerinden dolayı tanıyoruz. Marslı göktaşları, Mars atmosferindeki gazlarla eşleşen küçük miktarlarda sıkışmış gaza sahiptir. Bir gün iç güneş sisteminin diğer kayalık gezegenlerin uzay taşlarını bulabiliriz. Uzun zaman önce meydana gelen etkiler nedeniyle Dünya’nın parçaları olan bazılarını bile belirleyebiliriz. Bunların tespit edilmesi muhtemelen en zor olanıdır, çünkü yalnızca füzyon kabuğunu inceleyerek veya onların düştüğünü gören biri onları bir laboratuvarın dışındaki normal Dünya kayalarından ayıracaktır.

3-Taşsı-Demirli Göktaşları
Taşlı demirler, yaklaşık %50 kaya ve %50 nikel-demir metal karışımıdır. Taşlı-demir meteorların iki alt grubu, kaya bileşeni olarak olivin kristalleri içeren pallazitler ve kaya kısmı olarak çeşitli silikat mineralleri içeren mezosideritlerdir. Bu türlerin her ikisinde de metal kısım kaya kısmını tamamen çevreler. Başka bir deyişle, metal damarlarda veya izole yığınlarda değil, kütlenin mineral yarısını çevreleyen matris olarak bulunur. Taşlı demir ailesi, üç ana grubun en nadir olanıdır ve tüm göktaşlarının en güzellerinden bazılarıdır.

Göktaşı Tanımlama Testleri
Göktaşları, Dünya üzerindeki en nadir kaya türleridir. İnsanlar her yıl göktaşı bulduklarını düşünerek laboratuvarlara binlerce kaya gönderiyorlar. En iyi ihtimalle bu binlerden sadece biri veya ikisi aslında uzaydan bir kaya. Bu makale insanlara bir göktaşının nasıl tanımlanacağının temel özelliklerini öğretir. Bu kılavuz, okuyucunun kayalarının gerçekten bir uzay kayası mı yoksa meteor yanlışları olarak bilinen birçok karasal kayadan biri mi olduğunu daha iyi belirlemesine yardımcı olabilecek basit ev testleri sağlar. Aşağıdaki bölümdeki resimler, meteorların neye benzediği sorusuna cevap vermeye yardımcı olacaktır.

Füzyon Kabuğu
Tüm göktaşları atmosfere o kadar yüksek hızda düşer ki, dış kısımlarından yanar. Bu erime, füzyon kabuğu adı verilen camsı bir dış kaplama bırakır. Füzyon kabuğu genellikle koyu griden odun kömürüne benzeyen siyah renktedir. Siyah füzyon kabuğu parlak veya mat bir kadifemsi doku olabilir. Füzyon kabuğu, erimiş kayanın yüzey boyunca hareketinden kaynaklanan çizgiler ve akış izlerine sahip olabilir. Zamanla hava etkisiyle füzyon kabuğunun çok azı kalabilir.

Hangi taşın füzyon kabuğuna sahip olduğunu anlayabilir misiniz?


Hayır, Bu füzyon kabuğu değil. Bu siyah bir dolomit çakıl taşıdır. Kuru göl yataklarında koyu griden siyaha kadar taşlar yaygın olarak bulunur ve çoğunun rüzgar ve kimyasal erozyonun etkilerinden kaynaklanan pürüzsüz çukurları ve yüzeyleri vardır.



Evet! Bu bir Chelyabinsk Göktaşı’ndan elde edilen füzyon kabuğu örneğidir. Bu, taze kondrit füzyon kabuğunun tipik görünümüdür.

Göktaşı Şekilleri
Göktaşları yuvarlak toplar değildir ve çoğu düzensiz şekillere sahiptir. Genellikle köşeleri yuvarlatılmış köşeleri vardır. Bazılarının yüzeyinde parmak izi dediğimiz çukurlar var. Bilim adamları bu işaretlere regmaglypts diyorlar ve sıcak hava akımları, kayayı atmosfere girerken aşındırırken oluşurlar. İnsanlar genellikle eski paslı demir kütlelerini bulur ve göktaşları ile karıştırır. Top güllesi ve metal bilyalar genellikle bu göktaşı sanılan yanlış taşların kaynağıdır. Bu paslı nesneler demir bir göktaşı görünümündedir ve kimyasal testler, insan yapımı olup olmadıklarını belirlemeye yardımcı olabilir. Göktaşlarındaki demir bir nikel alaşımıdır ve kayada nikel yoksa demir göktaşı değildir.

Hangi taşın göktaşı şeklinde olduğunu anlayabilir misiniz?

Evet! Bu bir Gibeon Demir Göktaşı. Kalın ve sivri şekle dikkat edin; küresel değildir ve güçlü bir mıknatısa çeker. Yüzeyde pullu bir demir şist tabakası ile kaplanabilir.


Hayır, bu bir göktaşı değil. Bu, insan yapımı bir demir parçası. Nikel-demiri testi yaptırarak, nesnenin gerçek bir göktaşı mı yoksa bir göktaşı hatası mı olduğunu belirleyebilirsiniz.



Evet! Bu bir Gao Göktaşı. Düzgün yuvarlak köşeli blok şekline dikkat edin. Füzyon kabuğu çoğunlukla hala siyahtır, ancak bazı kahverengi lekeler yaşla birlikte görünmektedir. Füzyon kabuğunda büzülme çatlakları görülebilir. Kubbelidir ve bazılarından daha yuvarlaktır, çünkü kararlı uçuşta atmosfere düşen ve sadece bir tarafta erimeye neden olan yönlendirilmiş bir göktaşıdır.



Evet! Bu bir Agoudal Göktaşı. Başparmak baskılı yüzeye, alışılmadık şekle ve yıpranmış görünüme dikkat edin. Demir içerdiği için mıknatıs tarafından güçlü bir şekilde çekilecektir.


Göktaşları Katıdır, Gözenekli Değildir
Demir ve çelik üretiminin endüstriyel işlemlerinden kaynaklanan cüruf, içinde metal parçacıklara sahip olabilir. Cüruf, meteorlarla sıklıkla karıştırılan malzemelerden biridir. Bununla birlikte, bir cüruf genellikle gözenekli ve hatta kabarcıklı olacaktır, bu da gerçek bir uzay kayası olmadığına dair bir ipucu verir. Göktaşları, bazı durumlarda kesecikli görünebilir, ancak görünüşte gözenekli veya kabarcıklı değildirler. Göktaşları katı kayalardır ve yüzeylerinde çukurlar olabilir, ancak içleri yoğundur. Volkanik kayalar, bazaltlar ve lavlar gözeneklidir ve genellikle uzay kayaları ile karıştırılır.

Hangisi göktaşı?

Hayır, bu siyah lav parçasıdır. Çöllerde çok yaygın olan gözenekli bir lav taşıdır. Siyah lav baştan aşağı siyahtır. Meteorlar normalde tamamen siyah değildir. Çok küçük ve hafif lav taşı parçaları bir mıknatısa zayıf bir şekilde yapışabilir, ancak bütün kayalar bir mıknatısı tutmayacaktır.




Hayır, bu Kireçtaşı Kayası. Doğal olarak kazınmış yüzey dokusuna sahip siyah kireçtaşı. Bir mıknatısa hiç tepki vermez. Benzer dokulu kayaçlar genellikle kuru göl yataklarında görülür.

Göktaşı Rengi
Göktaşları yeryüzüne yeni düşmüş ise, genellikle siyahtırlar ve füzyon kabukları, tanımlamaya yardımcı olabilecek akış çizgileri ve ayrıntıları görülebilir. Ancak göktaşları yerde uzun bir süre kaldıktan sonra renk değiştirebilirler ve füzyon kabukları aşınır, hatta detaylar kaybolur. Meteorlardaki demir, tıpkı aletlerdeki demir gibi, havada paslanır. Zaman geçtikçe siyah füzyon kabuğu üzerinde kırmızı veya turuncu lekeler olarak başlayarak tüm taş paslı kahverengi renk alır. Füzyon kabuğu çoğu zaman hala görünür olacak, ancak artık siyah olmayacaktır.

Hangi taşların göktaşı olduğunu renklerine göre anlayabilir misiniz?

Evet! Bu Nuevo Mercurio adında gerçek bir göktaşı. Bu bir H5 kondritidir ve bir mıknatısla kuvvetle çekilecektir. Tanık olunan bir düşüştü ve birçok örnek siyah füzyon kabuğuyla taze.



Evet! Bu gerçek bir göktaşıdır ve kırmızı renk, füzyon kabuğundan gelen paslanmış metalden kaynaklanmaktadır. Düzensiz bir şekle ve yuvarlatılmış köşelere sahiptir. Yıllarca Dünya’da hafifçe yıpranmış, ancak parçalanmaya başlamamış.




Hayır. Bu Bir Göktaşı Değil. Bu taş Kahverengi Bazalttır. Bazaltlar, birçok renkte bulunan ve çölün her yerinde bulunan magmatik kayalardır. Bu çok gözenekli olmasa da genellikle gözeneklidirler. Bazen bir mıknatısa biraz tepki verebilirler.




Hayır, bu bir göktaşı değil. Kırmızı ve siyah arduvaz tipi bir kayadır, mıknatısa tepki vermez. Bazen kayaların kırmızısı, gerçek uzay kayalarının üzerindeki pas lekelerine benzer.

Göktaşları Ağırdır ve Metalik Demire Sahiptir
Göktaşları genellikle aynı büyüklükteki toprak kayalarından daha ağırdır. Bunun nedeni, çoğunun içerdiği metalik demirdir. Sadece birkaç nadir istisna dışında toprak kayalarda metalik demir metal bulunmaz. Çağlar boyu süren erozyon ve ayrışma sırasında, toprak kayalarındaki demir artık metalik değil mineral formundadır. Göktaşlarında bulunan metal parlak olacak ve krom gibi görünecektir. Metalin görünümü, bazı Dünya kayalarında sıklıkla görülen parlak gri bir parlaklık olmayacaktır. Kayalardaki demir metal taneleri de bir uzay kayası gibi görünebilir ve iyi göstergelerdir. Bununla birlikte, dikkate alınması gereken daha fazla test ve daha birçok faktör var.

Mıknatıs Testi
Göktaşlarının büyük çoğunluğu bir miktar metalik demir içerirken, diğerleri çoğunlukla katı demirdir. Bu demir, çoğu uzay kayasını bir mıknatısa duyarlı hale getirir. Birçok göktaşı, düşük demir türünde olsalar bile üzerlerine yerleştirilmiş güçlü bir mıknatısı çekecektirler. Bu mıknatıs testi evde veya sahada yapılabilecek ilk basit testlerden biridir. Toprak mıknatısları ucuzdur ve birçok kaynaktan temin edilebilir ve bu test için en iyisidir. En sık yanlış tanımlanan iki kayaç, hematit ve manyetit minerallerini içerenlerdir. Bu kayalar mıknatıs tarafından çekilebilir ve bazen biraz da göktaşlarına benzeyebilir. Tam emin olmak için laboratuvar testi gereklidir.

Mıknatıs tutulan iki taş, hangisi göktaşı?

Hayır. Bu Hematit taşı. Bazı Hematit parçaları bir mıknatısa tepki vermez, bazıları ise tepki verir. Hematit nodülleri, gerçek göktaşlarına benzeyebilir ve en sık yanlış tanımlanmış taşlar arasındadır.



Evet! Bu gerçek bir göktaşı. Pek çok taş türü ve tabii ki tüm demir göktaşları bir mıknatısa tepki verir. Düşük metal kondritler bile nadir bulunan bir toprak mıknatısına yapışacaktır. Bazı akondritler o kadar az demir içerir ki bir mıknatısa tepki vermezler.


Çizgi Testi
Jeolojide bir minerali veya kayayı bir test plakasına sürtmek ve yapılan mineral tozu hattının rengini gözlemlemek yaygın bir uygulamadır. Bu, şüpheli uzay kayalarını incelemek için de çok yararlıdır. Meteorlar, bir test plakasına sürüldüğünde kahverengi bir çizgi verecektir. Daha önce belirtildiği gibi en yaygın olarak yanlış tanımlanmış iki kayaç, manyetit ve hematittir. Hematitin çizgi rengi koyu kırmızıdır. Manyetitin çizgi rengi siyahtır. Dolayısıyla, taş bir mıknatısa duyarlı olsa da, mineralin çizgisi ve gerçek metalin eksikliği onun nereye ait olduğunu ortaya çıkaracaktır. Çizgiyi oluşturmak için gerçek bir test plakası edinmenize gerek yoktur. Elmas eğe törpü kullanılabilir.

Hangi elmas törpü doğru renk çizgisini gösteriyor?

Hayır, bu bir Hematit çizgisidir ve bir göktaşı çizgisi değildir. İnsanlık tarihinin başlangıcından beri, kırmızı hematit tozu insanlar tarafından pigment olarak kullanılmıştır. Kayanın dışı koyu kahverengi veya gri olsa da, öğütüldüğünde toz kırmızı olacaktır. Resim, bir kaya parçasını test etmek için elmas eğe törpü kullanıldığını göstermektedir.




Evet, bu gerçek bir göktaşı çizgisi. Birçok göktaşı, bir elmas eğe törpü ile öğütüldüğünde veya bir şerit plakasında test edildiğinde genellikle kahverengi bir renk üretecektir.



Metal Tanecikler
En büyük uzay kayaları grubu, kondrit tipi taş göktaşıdır ve kayanın yapısı boyunca dağılmış küçük taneler şeklinde nikel-demir metal içerirler. Metal parçaları olabilen cüruf gibi insan yapımı kaya benzeri malzemeler vardır, ancak bunlar sağlam kaya benzeri bir görünüme sahip olmayacaklardır. Taş yeryüzüne yeni düşmüş ise ve güzel bir füzyon kabuğuna sahipse, füzyon kabuğunun görünümü kozmik kökeninin yeterli kanıtı olabileceğinden, metal taneleri aramak için bir noktayı kesmek veya kazımak istenmeyebilir veya hatta gerekli olmayabilir. Ancak, örneğin taş görünüşte olduğu gibi kahverengi ve göktaşı olan eski bir çöl kayasıysa, önce bir noktayı elmas bir törpü ile kazıyabilirsiniz. Ardından, bir el merceği kullanarak, bunun bir uzay taşı olup olmadığını belirlemeye yardımcı olması için metal taneleri arayın. Taneler demirden yapıldığından ve paslanabildiğinden, eski yıpranmış taş göktaşlarında değişmeleri veya bir şekilde bulunmaması yaygındır. Çok eski kondrit taşları, dikkatli bir incelemeden sonra yine de bazı metal taneleri açığa çıkaracaktır. Ancak bazı göktaşları, onları kazıdığınızda gri bir toz çıkarır ve bu başka belirleyici özelliklere sahip olup olmadıklarını anlamak için laboratuvar testleri yapılmasını gerektirebilir.

Hangi taş metal taneler içeriyor?

Resimde metal tanecikler yok, bu nedenle göktaşı değil. Tüm göktaşları metal taneciklere sahip olmasa da çoğunda vardır. Diğer olumsuz faktörlerin yanı sıra, herhangi bir nikel-demir tanesinin bulunmaması, bir taşın Dünya kökenli olabileceğinin kanıtıdır.



Evet! Bu, resimde görülen demir taneleri olan bir göktaşıdır. Göktaşlarının çoğu, üzerlerinde bir noktayı kazıdığınızda bazı nikel-demir taneleri gösterecektir. Bu metal damarlar, bir arabadaki krom görünümü ile parlak noktalar gibi görünecek. Sadece bir çeşit metalik parlaklık olmayacaklar.


Göktaşı Testi Sonuçları
Göktaşlarını tanımlamayı öğrenmede temel bilgileri sizinle paylaştık ancak her zaman kesin sonuç için detaylı bir laboratuvar testi yapılması gereklidir. Gerçek göktaşları her yıl yürüyüşçüler, avcılar, çiftçiler ve şehir dışında vakit geçiren insanlar tarafından bulunuyor. Ancak, göktaşı olduğu düşünülen kayaların büyük çoğunluğu aslında toprak kayalarıdır. Göktaşlarını tanımlamak ve türlerini öğrenmek zor bir iştir. Bu konuda profesyonel destek almanız gerebilir.

Bir Göktaşı Mı Buldunuz?
Elinizde bulunan taşın göktaşı olup olmadığını kesin olarak öğrenmek istiyorsanız, bilimsel analiz gerektiren laboratuvar testi yaptırmanız gerekmektedir. İlk ve en kolay adım olarak “Ön Fotoğraf Değerlendirmesi” yaptırabilirsiniz. Bir numunenin ön görsel (fotoğraf) incelemesi yapıldıktan sonra eğer gerçek bir göktaşı olma ihtimali kuvvetli ise numune fiziksel analiz için X-ray Fluorescence (XRF) ve Electron Microprobe (EMP) testine gönderilebilir.