Tübitak Ulusal Gözlemevi

Türkiye’nin en büyük teleskobunun bulunduğu Tübitak Ulusal Gözlemevi’ni ziyaret ettik ve hakkında birçok şey öğrenme fırsatımız oldu.
Deniz seviyesinden 2500 m. yükseklikte bulunan Bakırlıtepe, Antalya’nın batısında yeralan Beydağları’nın en yüksek zirvelerinden biridir. Eteklerinde Saklıkent Kayak Merkezi olan Bakırlıtepe’ye ulaşım Saklıkent’ten sonra 7 km’lik bir dağ yolu ile sağlanmakta ve bu dağ yolu 4×4 araçlar ile aşılmaktadır.







Bizde bu yolu aştıktan sonra TUG (Tübitak Ulusal Gözlemevi) Yerleşkesine vardık.Beklediğimden büyük bir yerleşke ile karşılaştım. Öncelikle telekoplara geçmeden önce TUG yerleşkesi ile ilgili biraz daha bilgi vereceğim, ulaşımı sağlayan dağ yolu genellikle her yıl Kasım ayından Nisan ayının sonlarına kadar yoğun kar dolayısıyla kapalı olduğundan ve bazı zamanlarda dışarı ile bağlantıları tümüyle kesildiği için her konuda kendi kendini idare edebilen bir yerleşke.



TUG’de Gözlemcilerin ve personelin kaldığı bina.



TUG’un girişindeki güvenlik noktası.


Güvenlik noktasının başka açıdan çekilmiş fotoğrafı.


Yerleşkede güvenlik çok önemli bir konu bu yüzden silahlı güvenlik görevlileri tarafından 24 saat korunuyor ve devriyeler halinde arazi kontrol ediliyor. TUG teknolojik altyapı olarakta oldukça yüksek kapasiteye sahip. Yerleşkeye 34.000 volt elektrik veriliyor, bu rakam neredeyse bir ilçeye verilen elektrik ile aynı kapasitede.Yerleşkede fiber internet altyapısı bulunuyor ve içme suyu olarakta özel arıtmalı kendi sularını kullanıyorlar. Isınma konusunda da oldukça farklı bir sistem söz konusu, gözlemci ve personellerin kaldığı binanın dış yüzeyi güneş ışınlarına doğru en uygun konuma sahip ve bina için özel olarak tasarlanmış sistem ile cam kısımların altında güneş ışınları ile ısınan hava tüm binaya pompalanıyor. Tabi zorlu kış şartlarında elektrikli ısınma sistemleri de kullanılıyor.

Yerleşke hakkında bu kadar bilgi verdikten sonra şimdi asıl konuya Teleskoplara geçebiliriz.

TELESKOPLAR



Tübitak Ulusal Gözlemevi’nde 5 adet teleskop bulunuyor.Bunların farklı kullanım alanları ve ortaklıkları var.Teleskopları sayacak olursak; RTT-150 , T-100, T-60, ROTSE III-d ve test aşamasında olan RT-40 teleskobu.

RTT-150 Teleskobu
Ülkemizin en büyük optik teleskopu olan RTT150 teleskopu (Russian Turkish Telescope) Rusya ile Türkiye arasında imzalanan bir protokol çerçevesinde 1998 yılında kurulmuş ve İlk Işık Eylül 2001’de alınmıştır. Üyeleri, TÜBİTAK, Kazan Devlet Universitesi ve Rusya Bilimler Akademisi Uzay Araştırmaları Enstitüsü’dür. St. Petersburg’daki LOMO fabrikasında yapılan ve Özbekistan’da Maidanak Gözlemevi’nde bir eşi bulunan RTT150, Ritchey-Chrétien optik sistemine sahip, Cassegrain ve Coude odaklarında çalışılabilen bir teleskoptur.

Ayrıca Rus ve Türk optik uzmanlarınca RTT-150 teleskobunun her iki aynası 25 Temmuz 2013 tarihinde yıkanmış ve yıkama sonrası ana aynanın yansıtması %60’lardan %87’lere çıkmıştır. İkincil aynalar ise %80’lerden %91’lere çıkmıştır. Yıkama sonrasında, ayna yüzeylerindeki ışık saçılmalarının etkisi 2-3 kat azalmıştır.

RTT150 – Genel Özellikler





Mevcut kurulumda f/7.7 Cassegrain (görüntüleme/tayf) ve f/48 Coude (tayf) odaklarında kullanılabilen RTT150 teleskopunun otomasyon çalışmaları devam etmektedir. Gözlemler RTT150 binasının giriş katındaki gözlem ve kontrol odasından yapılabilmektedir.

RTT150 – Optik Özellikler

Odak Odak Oranı Odak Uzaklığı
(mm) Odak ölçeği
(“/mm) Açısal görüş alanı
(‘) Doğrusal görüş alanı
(mm)
Cassegrain f/7.7 11611 17.8 26.7 90
Coude f/48 72257 2.9 3.83 80
Fotoelektrik Takip Teleskobu f/10 3590 57 76 80
Görsel Takip Teleskobu f/10 3590 57 76 80
Arayıcı (2 adet) f/4.2 504 409 240 –






















T-100 Teleskobu
006K120240 numaralı DPT projesinden sağlanan kaynak ile özellikle geniş alanda çok renk ışıkölçüm (fotometri) veya konum belirleme (astrometri) amaçlı gözlemlerde kullanılmak üzere ABD’deki ACE firmasına yaptırılan 1.0 m ayna çaplı T100 teleskobu 2-8 Eylül 2009 tarihleri arasında Bakırlıtepe Yerleşkesi’nde Güney Tepe’de bulunan T100 binasına ACE’den Dr. Peter Mack ve TUG Teknik Ekibi tarafından kurulmuştur. T100 teleskobunda İlk Işık 7 Ekim 2009 gecesi alınmıştır. ACE tarafından geliştirilen ve Windows işletim sistemi üzerinde çalışan bir kontrol yazılımı ile kontrol edilen T100 teleskobunda çalışmalar, gözlem sorumlusu ve konuk araştırmacı ile birlikte, gözlem projesi esaslı olarak yürütülmektedir.

Odak düzleminde herbirinde 8 adet yuva olan 2 adet süzgeç tekerleği, Spectral Instruments 1100 serisi 4Kx4K bir CCD (görüntüleme) ve SBIG ST402M CCD kamera (Takip Düzeltici-Autoguider) olan T100 teleskobunda bilimsel gözlem projelerine Ekim 2010’da başlanmıştır.

Ayrıca TUG teknik personelinin yardımıyla 21 Temmuz 2013 tarihinde T-100 teleskobunun aynası temizlenmiştir. Önce teleskop gövdesi ve kubbe içinde temizlik yapılmış ve sonra aynanın yıkanma işlemine geçilmiştir.Kurulduğu 2009 yılından beri ilk defa yıkanan T-100 aynasının yansıtıcılığı yıkama öncesinde ortalama %64 iken yıkama sonrasında bu değer %92’ye çıkmıştır.

T100 – Genel Özellikler

Modeli: ACE RC1.0
Optik sınıfı: Ritchey-Chrétien
Ayna çapı: 100 cm
Odak uzaklığı: 1000 cm
Odak oranı: f/10
Odak düzlemi: 45 mm dışarıda (Bkz. Teknik Çizim)
Alan merceği: 3-elemanlı (takılı değil)
Ayırma gücü: 0.11″
Odak ölçeği: 21 “/mm
Filtre Tekerleği: 8 yuvalı, 2 adet
Kubbe: ASH-DOME, “MEBH” modeli
Çap: 6.86 m (22’6″)
Yarık Genişliği: 2.28 m (90″)




T-100 – Galeri










T-60 Teleskobu
DPT projesinden sağlanan kaynak ile ABD’deki OMI firmasına yaptırılan 60 cm ayna çaplı T60 teleskobu, 2008 yılının Eylül ayında TUG’un 40 cm açıklıklı teleskoplarının (T40, YT40) çalıştığı binaya kurulmuş ve CCD kamera ile İlk Işık 5 Eylül 2008 gecesi alınmıştır. Komple bir gözlemevi yazılımı olan ve Linux üzerinde çalışan TALON adlı bir yazılım ile idare edilen T60 teleskobu, robotik olarak çalışmakta ve bu teleskopta yapılan gözlemler “nesne tabanlı” olmaktadır. Odak düzeleminde 12 pozisyonlu bir süzgeç tekerleği ve FLI ProLine 3041, 2Kx2K, CCD Kamera bulunmaktadır.

T60 teleskobunda bilimsel gözlem projeleri Ağustos 2010 döneminde başlatılmıştır.

Diğer teleskoplarda olduğu gibi T-60 teleskobunun aynasıda yıkanmıştır.T-60’ın aynasının yıkama öncesi %65 seviyesinde olan yansıtıcılığı %95 seviyesine yükselmiştir.

T60 – Genel Özellikler

Modeli: OMI RC06
Optik sınıfı: Ritchey-Chrétien
Ayna çapı: 600 mm
Odak uzaklığı: 6000 mm
Odak oranı: f/10
Ayırma gücü: 0.19″
Odak ölçeği: 34″/mm
Filtre Tekerleği: 12 yuvalı
Kubbe: ASH-DOME, “R” modeli
14’6″ (4.42 m) çaplı, 100 san/devir




[IMG]T-60 – Galeri[/IMG]



RT-40 Teleskobu
Şuan test aşamasındadır.

YT40 – Genel Özellikler

Modeli: Meade LX200GPS
Optik sınıfı: Schmidt-Cassegrain
Ayna çapı: 409,6 mm
Odak uzaklığı: 4096 mm
Odak oranı: f/10
Ayırma gücü: 0.28″
Odak ölçeği: 50″/mm
Arayıcı-I: Meade 8×50 standart dürbün, alanı 5º
Arayıcı-II: Takahashi FS-60C dürbün, Astrovid
StellaCamII Video CCD, alanı 62’x46′
Kubbe: ASH-DOME, “R” modeli
14’6″ (4.42 m) çaplı, 120 san/devir


RT-40 – Galeri







ROTSE III-d Teleskobu
Geçici Optik Olaylar için Robotik Teleskop Deneyi (Robotik Optical Transient Search Experiment) ROTSE olarak isimlendirilen deneyi geçici optik ışımaların saniye-gün zaman ölçeğinde gözlenmesine ayrılmıştır. Temel olarak evrende olan en güçlü ışımalardan Gama Işın Patlamaları (GRB) buna ilave olarak X-Işın patlamaları gibi olayların optik bölgedeki durumlarına bakılacaktır. ROTSE-III programı 4-6 arası tam otomatik teleskobun dünya üzerinde çeşitli yerlere konarak kısa süreli optik parlamaların 24 saat kesintisiz takibi olarak özetlenebilir.

Teleskop çalışma zamanının %30 kadarı TUG yani Türk astronomlarına aittir. Bu zaman dilimi içinde çeşitli nesnelerin optik bantlarda gözlemleri yapılabilmektedir.

ROTSE uzaktan kontrollü (robotik) teleskoptan oluşur. Deneyin başarısı üzerine, Global ROTSE Ağ diye genişletilmesine ve 2’si kuzey yarımkürede (Los Alamos ve Antalya), 2’si güney yarımküre (Nambiya ve Avustralya) olmak üzere birbirleri ile koordinasyon halinde 4 ROTSE sistemi inşasına geçilmiştir.








ROTSE III-d – Galeri








Tübitak Ulusal Gözlemevi Gece Fotoğrafları























Tübitak Ulusal Gözlemevi ile ilgili aktaracaklarımız şimdilik bu kadar. Bize bu imkanı tanıyan herkese bir kez daha şahsım ve uzay.org olarak teşekkür ediyor ve Türkiye’nin Uzay teknolojilerinde daha iyi yerlerde olmasını temenni ediyorum…