Doğrulanabilirlik ilkesi nedir?

**Zeze** · 28 Nisan 2023, 10:40

Mantıkçı pozitivizmi benimsemiş düşünürler, öncelikle bilimsel bilginin deneyime dayalı bir bilgi olduğunu göstermek, bilime bir sınır çekmek, daha doğrusu bilimi metafizikten veya bilim olmayandan ayırabilmek için “doğrulanabilirlik ilkesi” olarak bilinen meşhur ilkeyi geliştirdiler. Söz konusu ilkenin onların bilim anlayışlarında büyük bir önem taşıması nedeniyle, bu anlayışa aynı zamanda doğrulamacı bilim anlayışı adı verilir.

Doğrulanabilirlik ilkesi her şeyden önce ampirik temelleri oldukça güçlü olan bir anlamlılık ölçütü sağlar ve bir ifade ya da tümcenin anlamının o tümcenin doğruluk koşullarında olduğunu ortaya koyar. Başka bir deyişle, ilke bir tümcenin anlamını kavramanın, o tümcenin hangi koşullarda doğru, hangi koşullarda yanlış olduğunu kavramayı gerektirdiğini dile getirir. Yani bir ifadenin, bir önerme ya da söylemin bir bilgi içeriği taşıması veya anlamlı olabilmesi için doğrulanabilir olması gerekir. Doğrulanamayan önerme ya da iddialar, metafiziksel iddia ya da önermeler olup anlamdan yoksundurlar.

Doğrulamanın olgusal ve mantıksal olmak üzere, iki yolu vardır. Bunlardan olgusal doğrulama söz konusu olduğunda, mantıkçı pozitivistler doğrulamanın doğrudan ya da dolaylı olabileceğini kabul ederler. Yani bazı önerme ya da tümceler gözlem yoluyla dolayımsız olarak doğrulanabilirler; söz konusu tümce ya da önermelerin doğruluğu veya yanlışlığına duyu-deneyimi veya gözlem yoluyla karar verilebilir. Onlar burada kalmayıp söz gelimi “güç” benzeri doğrudan deneyim yoluyla gözlemlenemeyen özellik veya kendiliklerle ilgili terimlerin geçtiği tümce ya da önermelerin ancak dolayımlı bir biçimde doğrulanabileceğini öne sürdüler. Daha doğru bir deyişle, bu türden teorik terimlerin anlamını açıklamak için mantıkçı pozitivistler, söz konusu terimleri içeren tümcelerin doğruluk ya da yanlışlıklarını gözlem önermeleriyle dolaylı olarak belirlemenin yollarını aradılar. Onlar, insan tarafından algılanamayan elektromanyetik dalgalar, elektron ve protonlar benzeri şeylerin kendileriyle ilgili kuramlarda veya birtakım teorik terimlerin geçtiği önermelerde, ancak dolaylı olarak doğrulanabileceğini ileri sürdüler. Söz konusu önermelerin gözlem önermelerine veya temel önermelere indirgenerek doğrulanabileceğini söylediler.

Doğrudan ve dolaylı doğrulama diye iki ayrı şeklinden söz ettiğimiz olgusal doğrulama, dünyanın gözlemlenebilir bir yönüne, dış dünyadaki bir olay ya da duruma gönderme yapan bir önermenin, söz gelimi “Ali’nin köpeği siyahtır” gibi bir önermenin gözlem ya da deney yoluyla doğrulanmasıdır. Böyle bir önermenin doğrulanması için, herhangi bir mantıksal kurala ihtiyaç duyulmaz; sadece Ali’nin köpeği bulunarak rengi kontrol edilir. Fakat “Bütün köpekler dört ayaklıdır” önermesi, olgusal olarak veya gözlem yoluyla doğrulanabilir bir önerme değildir; bu önermenin doğruluğuna ya da yanlışlığına karar vermek için, köpeklerin gözlenmesi gerekmez. Çünkü önerme, olgusal bir durumdan ziyade, mantıksal bir durumu ifade etmektedir. Bu mantıksal durum da gözlem yoluyla değil, önermenin öznesiyle yüklemi arasındaki ilişkiye bakılarak tümcenin gramatikal yapısı incelenerek ortaya çıkarılabilir.

Mantıkçı pozitivistler, doğrulanabilirlik ilkesiyle doğrulamanın iki yolunun olduğu gerçeğinden temel birtakım sonuçlar çıkarttılar. Bunlardan birincisi ve en önemlisi, metafiziğin hiçbir şekilde doğrulanamayan anlamdan yoksun önermelerden meydana geldiği sonucuydu. Öte yandan doğrulamanın iki yolunun olması olgusundan, sahip olabileceğimiz doğruların, doğrulanabilen anlamlı önermelerin iki ana başlık altında toplandığı sonucu çıkartılır. Bunlardan birincisi, bize dünyadaki olay ve olgularla ilgili veya dünyanın farklı durumları hakkında bir şeyler söyleyen sentetik önermelerdir; bu önermeler doğallıkla, bize dünya hakkında yeni bilgiler verip dünyaya dair bilgimizi arttırırlar. Elbette zorunluluk ihtiva etmeyen, yani karşıtlarını olumlamanın bir çelişki yaratmadığı bu önermeler olumsal önermeler olup onları esas itibarıyla doğa bilimlerinde buluruz.

Doğrulanabilirlik ilkesi üzerinden, bu kez mantıksal olarak doğrulanan ikinci ana önerme türüne, analitik önerme veya totoloji adı verilir. Mantık ve matematikte bulduğumuz bu önermeler, karşıtlarını olumlamanın bir çelişkiyle sonuçlandığı önermeler olarak zorunlu önermelerdir.

Benzer Konular:

28 Nisan 2023, 10:40	#1
Çevrimiçi Zeze Kullanıcıların profil bilgileri ziyaretçilere gizlidir.	Doğrulanabilirlik ilkesi nedir? Doğrulanabilirlik ilkesi nedir? Mantıkçı pozitivizmi benimsemiş düşünürler, öncelikle bilimsel bilginin deneyime dayalı bir bilgi olduğunu göstermek, bilime bir sınır çekmek, daha doğrusu bilimi metafizikten veya bilim olmayandan ayırabilmek için “doğrulanabilirlik ilkesi” olarak bilinen meşhur ilkeyi geliştirdiler. Söz konusu ilkenin onların bilim anlayışlarında büyük bir önem taşıması nedeniyle, bu anlayışa aynı zamanda doğrulamacı bilim anlayışı adı verilir. Doğrulanabilirlik ilkesi her şeyden önce ampirik temelleri oldukça güçlü olan bir anlamlılık ölçütü sağlar ve bir ifade ya da tümcenin anlamının o tümcenin doğruluk koşullarında olduğunu ortaya koyar. Başka bir deyişle, ilke bir tümcenin anlamını kavramanın, o tümcenin hangi koşullarda doğru, hangi koşullarda yanlış olduğunu kavramayı gerektirdiğini dile getirir. Yani bir ifadenin, bir önerme ya da söylemin bir bilgi içeriği taşıması veya anlamlı olabilmesi için doğrulanabilir olması gerekir. Doğrulanamayan önerme ya da iddialar, metafiziksel iddia ya da önermeler olup anlamdan yoksundurlar. Doğrulamanın olgusal ve mantıksal olmak üzere, iki yolu vardır. Bunlardan olgusal doğrulama söz konusu olduğunda, mantıkçı pozitivistler doğrulamanın doğrudan ya da dolaylı olabileceğini kabul ederler. Yani bazı önerme ya da tümceler gözlem yoluyla dolayımsız olarak doğrulanabilirler; söz konusu tümce ya da önermelerin doğruluğu veya yanlışlığına duyu-deneyimi veya gözlem yoluyla karar verilebilir. Onlar burada kalmayıp söz gelimi “güç” benzeri doğrudan deneyim yoluyla gözlemlenemeyen özellik veya kendiliklerle ilgili terimlerin geçtiği tümce ya da önermelerin ancak dolayımlı bir biçimde doğrulanabileceğini öne sürdüler. Daha doğru bir deyişle, bu türden teorik terimlerin anlamını açıklamak için mantıkçı pozitivistler, söz konusu terimleri içeren tümcelerin doğruluk ya da yanlışlıklarını gözlem önermeleriyle dolaylı olarak belirlemenin yollarını aradılar. Onlar, insan tarafından algılanamayan elektromanyetik dalgalar, elektron ve protonlar benzeri şeylerin kendileriyle ilgili kuramlarda veya birtakım teorik terimlerin geçtiği önermelerde, ancak dolaylı olarak doğrulanabileceğini ileri sürdüler. Söz konusu önermelerin gözlem önermelerine veya temel önermelere indirgenerek doğrulanabileceğini söylediler. Doğrudan ve dolaylı doğrulama diye iki ayrı şeklinden söz ettiğimiz olgusal doğrulama, dünyanın gözlemlenebilir bir yönüne, dış dünyadaki bir olay ya da duruma gönderme yapan bir önermenin, söz gelimi “Ali’nin köpeği siyahtır” gibi bir önermenin gözlem ya da deney yoluyla doğrulanmasıdır. Böyle bir önermenin doğrulanması için, herhangi bir mantıksal kurala ihtiyaç duyulmaz; sadece Ali’nin köpeği bulunarak rengi kontrol edilir. Fakat “Bütün köpekler dört ayaklıdır” önermesi, olgusal olarak veya gözlem yoluyla doğrulanabilir bir önerme değildir; bu önermenin doğruluğuna ya da yanlışlığına karar vermek için, köpeklerin gözlenmesi gerekmez. Çünkü önerme, olgusal bir durumdan ziyade, mantıksal bir durumu ifade etmektedir. Bu mantıksal durum da gözlem yoluyla değil, önermenin öznesiyle yüklemi arasındaki ilişkiye bakılarak tümcenin gramatikal yapısı incelenerek ortaya çıkarılabilir. Mantıkçı pozitivistler, doğrulanabilirlik ilkesiyle doğrulamanın iki yolunun olduğu gerçeğinden temel birtakım sonuçlar çıkarttılar. Bunlardan birincisi ve en önemlisi, metafiziğin hiçbir şekilde doğrulanamayan anlamdan yoksun önermelerden meydana geldiği sonucuydu. Öte yandan doğrulamanın iki yolunun olması olgusundan, sahip olabileceğimiz doğruların, doğrulanabilen anlamlı önermelerin iki ana başlık altında toplandığı sonucu çıkartılır. Bunlardan birincisi, bize dünyadaki olay ve olgularla ilgili veya dünyanın farklı durumları hakkında bir şeyler söyleyen sentetik önermelerdir; bu önermeler doğallıkla, bize dünya hakkında yeni bilgiler verip dünyaya dair bilgimizi arttırırlar. Elbette zorunluluk ihtiva etmeyen, yani karşıtlarını olumlamanın bir çelişki yaratmadığı bu önermeler olumsal önermeler olup onları esas itibarıyla doğa bilimlerinde buluruz. Doğrulanabilirlik ilkesi üzerinden, bu kez mantıksal olarak doğrulanan ikinci ana önerme türüne, analitik önerme veya totoloji adı verilir. Mantık ve matematikte bulduğumuz bu önermeler, karşıtlarını olumlamanın bir çelişkiyle sonuçlandığı önermeler olarak zorunlu önermelerdir. Benzer Konular: Güçler birliği ve güçler ayrılığı ilkesi nedir? Yargı Nedir? Yargının Görevi Nedir? Orff nedir, çocuk gelişimindeki yeri nedir? Felsefe Nedir? Felsefenin Anlamı Nedir? Grafik Nedir ? Photoshop Nedir ? Nasıl Kullanılır ? Paylaş Share this post on Digg Del.icio.us Technorati Twitter
	Alıntı

Şu anda bu konuyu görüntüleyen etkin kullanıcılar: 1 (0 üye ve 1 konuk)