Ceza Koşulu ve Zarar-İfa İlişkileri | Borçlar Hukuku

• Ceza koşulu borcun hiç veya gereği gibi ifa edilememesi halinde, borçlunun alacaklıya karşı yerine getirmeyi yüklendiği edimdir. Ceza koşulu asıl borcu doğuran sözleşme ile birlikte veya sonradan kararlaştırılabilir.
• Ceza koşulu olarak yüklenilen edim genellikle paradır. Paradan başka edimde kararlaştırılabilir. Ceza koşulu tutarının önceden belirlenmesi zorunlu değildir, öngörülmüş ilkeler çerçevesinde belirlenebilir olması yeterlidir.
• Ceza koşulu asıl borca bağlı yan edimdir. Asıl borç şekil noksanlığı, imkansızlık, ehliyetsizlik, emredici kurallara aykırılık veya kişilik kurallarına aykırılık nedeniyle geçersiz ise cezanın ifası istenemez.
• Asıl borcun sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir nedenle imkansız hale gelmesi halinde de aksi kararlaştırılmış olmadıkça, ceza koşulunun yerine getirilmesi talep edilmez.
• Asıl borcun sona erdiği hallerde de ceza koşulu son bulur.
• Ceza koşulunun geçersiz olması veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan imkansız hale gelmesi asıl borcun geçerliliğini etkilemez.
• Ceza koşulu ile sözleşmeden doğan borçlar olduğu kadar, haksız fiilden, sebepsiz zenginleşmeden veya kanundan kaynaklanan borçlarda güçlendirilebilir.

Madde 180– Alacaklı hiçbir zarara uğramamış olsa bile, kararlaştırılan cezanın ifası gerekir. Alacaklının uğradığı zarar kararlaştırılan ceza tutarını aşıyorsa alacaklı, borçlunun kusuru bulunduğunu ispat etmedikçe aşan miktarı isteyemez.
Madde 181– Ceza koşuluna ilişkin hükümler, dönme durumunda ifa edilmiş olan kısmın alacaklıya kalacağını öngören sözleşmelere de uygulanır. Taksitle satışa ilişkin hükümler saklıdır.

• İfaya Eklenen Ceza Koşulu Varsa: Ceza sözleşmenin belirlenen zaman ve yerde yerine getirilememesi halinde ödenmek üzere kararlaştırılması, alacaklı sözleşmenin yerine getirilmesi ile birlikte kararlaştırılan cezanın ödenmesini de isteyebilir. İfa ile birlikte ceza isteme hakkına sahip olan alacaklı; bu hakkından açıkça vazgeçmiş veya bir kayıt ileri sürmeksizin geciktirerek veya başka bir yerde sunulan ifayı kabul etmişse cezanın ödenmesini isteyemez.
• Cayma cezası varsa: Borçlu kararlaştırılan cezayı vererek sözleşmeden dönme veya fesih yetkisine sahipse cezayı ödeyerek borcundan kurtulabilir. Borçlunun sözleşmeden dönmesi nedeniyle alacaklının uğradığı zarar, kararlaştırılan cayma cezasından fazla olsa dahi alacaklı aradaki farkın ödenmesini isteyemez. Cayma cezası borçlu yararına düzenlenmiş bir müessesedir.
• Seçimlik ceza koşulu varsa: Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumunda bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça, alacaklı ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir. Alacaklı hem borcun ifasını hem de cezanın ödenmesini talep edemez. Alacaklının, cezanın ödenmesini isteyebilmesi, asıl borcun muaccel olmasına ve hiç ifa edilmemiş veya eksik ifa edilmiş olmasına bağlıdır. Borcun ifa edildiği iddiasındaysa iddiasını ispatla yükümlüdür.

MADDE 179- Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir. Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir. Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi, dönme veya fesih suretiyle sona erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır.