Zülfü Livaneli - Edebiyat Mutluluktur Kitap Özeti

Evrensel müzisyen kimliği bir yana, sanat hayatına edebiyatçı olarak başlamış, öykü ve romanlarıyla bütün dünyada kendine okur bulmuş bir usta kalemden ufuk açıcı denemeler.
Zülfü Livaneli, Vatan gazetesindeki köşesinde çok zevk aldığı, hayatını adadığı edebiyat konusunda görüşlerini paylaşmak ve özellikle de "yüreğini kanatlandıran sözlere sevdalanmış" yazar adaylarına faydalı olmak için "Edebiyat Notları" yazmaya başlamıştı. Don Kişot'tan Karacaoğlan'a,
Tolstoy'dan Yaşar Kemal'e, Güneş-Dil Teorisi'nden Nâzım Hikmet'e, film müziklerinden @ işaretine kadar pek çok kişi ve konuya değinen bu yazılar kısa sürede büyük ilgi gördü, sadık bir okur kitlesi oluşturdu. Edebiyat Mutluluktur'da bu yazılardan ince elenip sık dokunarak seçilmiş yazıları ve Livaneli'nin "Benim Gözümden Yaşar Kemal" ve "Edebiyat Üzerine" başlıklı iki konuşmasını bulacaksınız.

Ömer Zülfü Livaneli, yıllardan beri edebiyat meraklısı okurlardan, yazar olmak isteyen gençlerden gelen mesajlar neticesinde Vatan Gazetesindeki köşesini edebiyata, kurguya, yazının sorunlarına ayırmıştır. 2011-2012 yıllarında her pazar yazdığı Edebiyat Notları yeniden düzenlenip, ara başlıklar eklenerek Edebiyat Mutluluktur’u oluşturmuştur. Bu derlemede yazarın Yapı Kredi Sermet Çifter Salonunda açılan “Al Gözüm Seyreye” / Güneş Karabuda’nın Yaşar Kemal Fotoğrafları: 1956-2010 başlıklı sergisi dolayısıyla düzenlenen, Türkan Şoray ve Selim İleri’nin de katıldığı 27 Eylül 2010’da yapılan “Benim Gözümden Yaşar Kemal” başlıklı söyleşisi ve 12-20 Kasım 2011 tarihleri arasında düzenlenen 30. TÜYAP Uluslararası İstanbul Kitap Fuarındaki konuşması da yer almaktadır.

Ortega y Gasset, gazetelerde yayımladığı denemeleri için “düşüncelerini pazar yerine çıkarmak” ifadesini kullanırdı. Kendisini özünde bir “yazı adamı” olarak tanımlayan Livaneli’nin de pazar yerine çıkardığı düşünceleri genel anlamda oyun, intihar, otorite, diktatörlük, yaşlılık, kıskançlık, savaş, hayvan, sosyal sınıf, etik ve ahlak gibi temaların etrafında dönmekte; ne okumalı, nasıl yazmalı, roman kaç sayfa olmalı, romanda gerçek ve kurgu, dil, çeviri, edebiyatın diğer sanat dallarıyla ilişkisi günlük konuşma dilinde, alıntılarla, ilgi çekici anekdotlarla birlikte verilmektedir.

Zülfü Livaneli gerçek edebiyatla “edebiyat yapmak” arasındaki fark üzerinde durarak başlıyor yazılarına ve kolayca okunan, okuru sürükleyen, dili ortadan kaldırarak doğrudan doğruya o düşünceye veya duyguya odaklanmayı sağlayan edebiyat eserleri geçmişte her kesimden insanın nasıl büyük ilgisine mazhar olduysa yine olacaktır, diye ekliyor. Önemli olanın entelektüel egoizme kapılmadan maharetini sergilemek ve halka güvenmek olduğunun da altını çiziyor. Son Ada romanında isimsiz anlatıcısına da söylettirdiği gibi, “Kelimeleri güzelleştirerek ya da şiddetlendirerek, güzel tasvirlerle insan hallerini anlatmaya kalkma. Sen eylemi anlat, gerisini okur kafasında tamamlasın.” Zaten yazarın Serenad, Kardeşimin Hikayesi, Konstantiniyye Oteli, Huzursuzluk gibi diğer kurgu eserlerinin içinde de edebiyat hakkında söylemek istediklerini okurlarla buluşturduğu bilinen bir gerçek.

İyi çevirmenlerin eseri kendi dillerinde tekrar yarattığını vurgulayan Livaneli kaliteli çevirmenleri barındırması nedeniyle ülkemizin talihli olduğunun da özellikle belirtiyor. Sabri Esat Siyavuşgil’in Cyrano de Bergerac, Can Yücel’in Shakespeare’in Bir Yaz Gecesi Rüyası’nı yerelleştirerek her şeyi tamamen Türk kültürüne uygun bir şekilde tekrar oluşturduğu Bahar Noktası ve Hamlet, Melih Cevdet Anday’ın Annabel Lee çevirilerini de anmadan geçmiyor. Türkiye’de ve dünyada yetkin çevirmenlerin dışında bir de çeviri kurbanı olan meşhur Musa heykeline değiniyor. Bilindiği gibi Tevrat’ı İbraniceden Latinceye çeviren Eusebius Sophronius Hieronymus’un (Aziz Jerome) Tevrat Çıkış 34: 29-30’da geçen “qaran/keren” sözcüğünü “ışık halesi” yerine “boynuz” olarak çevirmesi Michelangelo’nun Musa heykelini boynuzlu tasvir etmesine neden olmuştur. Bu durum İtalyan literatürüne tradutture traditore (çevirmen haindir) sözünün girmesinin önemli nedenlerindendir.

Yazar okuduğu Umberto Eco’nun Beş Ahlak Yazısında sık sık rastladığı “Rönesans insanı” teriminin bizde literatüre girmediğine de dikkat çekiyor. Birden fazla disiplinle ilgili olan ve birçok dalda eser veren anlamındaki bu deyişe özellikle içinde bulunduğumuz son on beş yılda sırt çevrildiği, tek boyutluluğun normalleştirilerek kültürel çoraklığa zemin hazırlandığı görülüyor. Müzik, sinema, edebiyat gibi farklı sanat dallarının anlatım araçlarıyla kendini ifade eden ve ürünler veren Zülfü Livaneli’yi de polymath (çeşitli dallarda eser veren yaratıcı) olarak değerlendirmek bu bağlamda çok yerinde olacaktır.

Bir başka değindiği konu da edebiyat dünyasında intiharı seçenler. Bu kişilerin intiharlarını, fazla duyarlı olmaları sebebiyle dünyayı değiştiremediklerini anladıklarında kendilerinin varoluş biçimini değiştirdiklerine bağlıyor ve Yukio Mişima, Stefan Zweig, Paul Lafargue, Nikolay Gogol, Sergey Yesenin, Virginia Woolf, Sylvai Plath, Ernest Hemingway, Jerzy Kosiński, Cesare Pavese, Jack London, Beşir Fuad , Sadullah Paşa gibi sanatçıların intihar nedenlerini ve biçimlerini anlatıyor.

E-posta adresinin önemli parçası olan @ işaretinin 14. yüzyılda şarap ve tahılda ölçü birimi olarak kullanılan testi anlamına gelen “amfora” sözcüğünün sembolünden seçildiği bilgisini veren Livaneli, aynı zamanda dil ustası Yahya Kemal’in Sicilya Kızları şiirinde kullandığı gibi bu testilere amfora yerine Farsça kökenli “sebû” kelimesinin kullanılmasının dilde nasıl bir musiki oluşturduğuna işaret ediyor.

Nazım Hikmet şiirleriyle unutulmaz besteler yapan ve 1978’de çıkardığı Nazım Türküsü albümüyle Türkiye’de ve dünyada büyük yankılar uyandıran Livaneli, yazılarında bu büyük ustanın şiirine, beslendiği kaynaklara, Atatürk’le olan ilişkisine, muhalifliği nedeniyle tehdit, baskı ve yaptırımlara nasıl maruz kaldığına değinmeyi de unutmuyor.

Zülfü Livaneli okunacak kitap listesi isteyen okurlar için de yazılarında severek okuduğu kitaplara yer veriyor. Bunlardan bazıları: William Faulkner-Ağustos Işığı, Fyodor Dostoyevski-Suç ve Ceza, Ernest Hemingway-İhtiyar Adam ve Deniz, Lev Tolstoy-Anna Karenina, Gustave Flaubert-Madam Bovary, Gabriel García Márquez-Kırmızı Pazartesi, Miguel de Cervantes-Don Quijote, Yaşar Kemal-İnce Memed, İhsan Oktay Anar-Yedinci Gün, Curzio Malaparte-Kaputt, Mario Vargas Llosa-Teke Şenliği, Nikos Kazancakis-El Greco’ya Mektuplar, Trevanian-İnci Sokağı, Italo Svevo-Senilita (Yaşlılık).

Kitapta kendi savlarını benimsetme çabası yer yer göze batsa da Livaneli birikimiyle genel kültürü arttırma, yeni duygu ve düşüncelere yöneltme açısından faydalı bir çalışma ortaya koymuştur. Ben, sanat hayatının 52. yılını kutlayacak olan Livaneli’nin bu notlarını okumaktan mutlu oldum çünkü “edebiyat mutluluktur”.