Katastrofik iklim ‘kıyamet döngüleri’ 15 yıl içinde başlayabilir

Gezegenimizin ısınan iklimi üzerine yapılan yeni bir çalışma, Dünya’nın ekosistemlerinin bilim insanlarının düşündüğünden çok daha erken çöküşe doğru sürüklenebileceği uyarısında bulundu.

Araştırmaya göre, Kuzey Kutbu’ndaki permafrostun erimesi, Grönland buz tabakasının çökmesi ve Amazon yağmur ormanlarının aniden savana dönüşmesi gibi dünyanın potansiyel olarak felakete yol açabilecek devrilme noktalarının beşte birinden fazlası 2038 gibi kısa bir sürede gerçekleşebilir.

Klimatolojide “devrilme noktası”, yerel bir iklim sisteminin veya “devrilme unsurunun” geri döndürülemez bir şekilde değiştiği eşiktir. Örneğin, Grönland buz tabakasının çökmesi halinde, adanın kuzey kesimindeki kar yağışı da azalacak ve tabakanın büyük bir kısmı geri alınamaz hale gelecektir.

Ancak bu dramatik dönüşümlerin ardındaki bilim yeterince anlaşılamamıştır ve genellikle aşırı basitleştirilmiş modellere dayanmaktadır. Şimdi, Nature dergisinde 22 Haziran’da yayınlanan, iç işleyişlerini anlamaya yönelik yeni bir girişim, bunların düşündüğümüzden çok daha erken gerçekleşebileceğini ortaya koydu.

İngiltere’deki Bangor Üniversitesi’nde sürdürülebilirlik profesörü olan eş yazar Simon Willcock yaptığı açıklamada, “Dünya genelindeki ekosistemlerin beşte birinden fazlası çökme tehlikesiyle karşı karşıya” dedi. “Bununla birlikte, devam eden stresler ve aşırı olaylar, kontrolümüz dışında olabilecek hızlı değişiklikleri hızlandırmak için etkileşime giriyor. Bunlar bir devrilme noktasına ulaştığında artık çok geçtir.”

Fosil yakıtların yakılması ile iklim değişikliği arasındaki köklü bağlantının aksine, devrilme noktaları üzerine yapılan çalışmalar genç ve tartışmalı bir bilim dalıdır.




Antarktika’nın eridikçe yavaş yavaş çökmeye yaklaşan Thwaites ya da “Kıyamet Günü” Buzulu’nun havadan çekilmiş bir görüntüsü. (Resim kredisi: NASA)
Artan sıcaklıkların ve diğer çevresel stres faktörlerinin karmaşık ekosistemlerin bozulmasına nasıl neden olabileceğini anlamak için bilim insanları, ekosistemlerin dinamiklerini basitleştirmek için bilgisayar modelleri kullanarak bu ekosistemlerin kaderini ve devrilme noktalarına ne zaman ulaşılabileceğini tahmin etmelerini sağlar.

Ancak bu simülasyonlar önemli bir unsuru veya etkileşimi gözden kaçırırsa, tahminleri onlarca yıl yanılabilir. Örneğin, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (Birleşmiş Milletler’in iklim bilimini değerlendiren en önemli organı) en son raporunda Amazon yağmur ormanlarının 2100 yılına kadar bir savana dönüştürecek bir devrilme noktasına ulaşabileceğini söyledi.

Yeni çalışmanın arkasındaki araştırmacılar bu tahminin çok iyimser olduğunu söylüyor.

Araştırmacılara göre, çoğu devrilme noktası çalışması, modellerinde matematiği, çöküşün baskın bir itici gücüne, örneğin Amazon yağmur ormanlarındaki ormansızlaşmaya odaklanacak şekilde kuruyor. Ancak ekosistemler tek bir sorunla değil, birbirini besleyen bir dizi istikrarsızlaştırıcı faktörle mücadele ediyor. Örneğin, Amazon aynı zamanda artan sıcaklıklar, toprak bozulması, su kirliliği ve su stresiyle de karşı karşıyadır.

Bu unsurların nasıl etkileşime girdiğini ve bu etkileşimlerin aslında bir sistemin çöküşünü hızlandırıp hızlandırmadığını araştırmak için, yeni çalışmanın arkasındaki bilim insanları iki göl ve iki orman ekosisteminin (Paskalya Adası’ndaki medeniyetin çöküşünü modelleyen bir model de dahil olmak üzere) bilgisayar modellerini oluşturdular ve değişkenleri baştan sona ayarlayarak bunları 70.000’den fazla kez çalıştırdılar.

Sistemlerini birden fazla modda test ettikten sonra – tek bir çöküş nedeninin etkili olduğu, birden fazla nedenin etkili olduğu ve tüm nedenlerin yanı sıra iklim değişkenlerindeki dalgalanmaları taklit etmek için rastgele gürültü eklendiği – bilim adamları bazı rahatsız edici bulgular elde ettiler: birlikte hareket eden birden fazla çöküş nedeni, bazı sistemlerin ani dönüşümünü günümüze %80’e kadar yaklaştırdı.






Arka planda bir çalı yangını yanarken bir ağaca tutunmuş bir koala. (Resim kredisi: Getty Images aracılığıyla izanbar)
Çökmenin ana nedeninin zamanla artmasına izin verilmediğinde bile, çökmelerin %15’i tamamen yeni unsurlar nedeniyle meydana gelmiştir.

İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’nde fiziksel coğrafya profesörü olan eş yazar John Dearing Live Science’a gönderdiği e-postada “Dört ekolojik modelden elde ettiğimiz ana bulgu, ek stresin niteliğine bağlı olarak ekosistemlerin %30-80 daha erken çökebileceğiydi” dedi. “Dolayısıyla, daha önceki devrilme noktaları 2100 yılı için (yani günümüzden 77 yıl sonrası için) öngörüldüyse, streslerin niteliğine bağlı olarak bunların 23 ila 62 yıl önce gerçekleşebileceğini öne sürüyoruz.”

Bu da iklim değişikliğinin önemli sosyal ve ekonomik maliyetlerinin beklenenden çok daha erken ortaya çıkabileceği ve hükümetlere tepki vermek için düşünülenden daha az zaman bırakacağı anlamına geliyor.

İngiltere’deki Sheffield Üniversitesi’nde iklim sistemleri araştırmacısı olan eş yazar Gregory Cooper yaptığı açıklamada, “Bunun gelecekteki ekolojik riskleri algılamamız açısından potansiyel olarak derin etkileri var” dedi. “İklim kaynaklı devrilme noktalarının ve yerel insan eylemlerinin ekosistemler üzerindeki etkilerinin nasıl birbirine bağlanacağını tahmin etmek şu anda mümkün olmasa da, bulgularımız her birinin diğerini güçlendirme potansiyelini gösteriyor. Ekosistemler üzerinde artan herhangi bir baskı son derece zararlı olacak ve tehlikeli sonuçlar doğurabilecektir.”